Uyku Apnesi Belirtileri ve Tedavisi
UYKU APNESİ NEDİR?
Uyku apnesi, solunum bulguları ile ortaya çıkan ciddi bir uyku bozukluğudur. Uyku apnesi, hasta uyurken, nefes alımının istemsiz olarak azalması veya kesilmesidir. Nefes durmasının 10 saniyeden uzun sürmesi, kan Oksijen saturasyonunun %3 den fazla düşmesi en önemli sayısal kriterlerdir.
UYKU APNESİNİN TİPLERİ NELERDİR?
Uyku apnesinin 3 tipi tanımlanmıştır. En sık görüleni Obstrüktif yani Tıkayıcı Uyku Apnesidir. Diğer tipleri Santral (merkezi) ve Mikst (karışık) Uyku apneleri olarak isimlendirilirler. Uyku apne tiplerinin sebepleri çok iyi bilinmemekle birlikte birbirlerinden farklıdır. Fakat tüm tiplerde tedavi edilmediğinde, gece boyunca uyku sırasında yüzlerce kez ve çoğunlukla 10 saniyeden uzun bazen 1 dakikaya ulaşan uzun süreli solunum durmaları oluşur. Çoğu hasta tam bir uyanıklığa neden olmadığı için bu nefes durmalarından habersizdir.
Tıkayıcı Uyku Apnesi: Üst Solunum yolundaki yumuşak dokular ve kaslar uykuda kollabe olarak (çöküp yapışarak) solunum yolunu daraltır veya tıkayarak Tıkayıcı tipte apnelerin oluşmasına neden olur.
Santral Uyku Apnesi: Beyin, solunumu kontrol eden kaslara uygun sinyaller göndermediğinde tıkanma olmaksızın solunum durmalarının ortaya çıkması sonucu oluşan tablodur. Santral Uyku Apnelerinin nedenleri, tanısı ve tedavisi Nöroloji bilim dalının alanındadır. Bu konuyu Uyku Bozuklukları konulu blogta geniş olarak anlatacağım.
Mikst Uyku Apnesı: Hem tıkayıcı uyku apnesi hem de Santral uyku apnesin birlikte görüldüğü tabloya verilen isimdir. İsmi gibi karmaşık bir tablodur. Neden ve nasıl oluştuğu henüz net değildir.
OBSTRUKTİF UYKU APNESİNİN UYKU BOZUKLUĞUNA BAĞLI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Yüksek sesle horlama, genellikle tıkayıcı uyku apnesinde en belirgin şikayettir.
Uykudaki nefes kesilmesi süreçlerine hastayı uyurken gözlemleyen kişiler tanık olurlar.
Nefes darlığına eşlik eden ani uyanışlar, daha çok merkezi uyku apnesinin belirtilerindendir.
Kuru bir ağız veya boğaz ağrısı ile uyanmak,
Sabah baş ağrısı,
Derin uyku uyuyamama, uykusunu alamama (uykusuzluk),
Aşırı gündüz uykululuğu (hipersomnia): bu değişik derece ve belirtilerle olabilir
Uykusuzluk, kolay uyuklama, trafikte direksiyon başında uyuma, iş başında uyuyakalma gibi..
Dikkat toplama sorunları gibi bilişsel bozukluklar,
Karakter ve kişilik değişiklikleri,
Sinirlilik gibi şikayet ve belirtiler,
İmpotans gibi cinsel işlev bozuklukları.
OBSTRUKTİF UYKU APNESİNİN SİSTEMİK BELİRTİLERİ VE SONUÇLARI NELERDİR?
Kardiyak aritmiler
Sistemik hipertansiyon
Myokard infarktüsü(kalp krizi)
Serebrovaskuler olaylar (Beyin damarlarına bağlı hastalıklar)
Pulmoner hipertansiyon (Akciğerler damarlarında yüksek basınç oluşumu)
Polisitemi (Kırmızı kan hücrelerinin aşırı çok olması)
Ani Ölüm
NE ZAMAN DOKTORA BAŞVURMANIZ GEREKLİDİR?
Başkalarının uykusunu veya kendinizi rahatsız edecek kadar yüksek sesle horlamanız varsa,
Nefes darlığı, boğulma hissi sizi uykudan uyandırıyorsa,
Uyku esnasında nefesiniz aralıklarla duruyorsa,
Aşırı gündüz uykusu, çalışırken, televizyon izlerken veya araba kullanırken uykuya dalmanıza neden oluyorsa,
Birçok kişi horlamayı ciddi bir belirti olarak görmez. Uyku apnesi olan herkes horlamaz. Ancak gürültülü horlamanız varsa, özellikle sessizlik dönemleri ile noktalanan horlamanız var ise mutlaka Uyku hastalıkları konusunda deneyimli bir hekimle görüşmeniz gereklidir.
TIKAYICI UYKU APNESİ NASIL OLUŞUR?
Tıkayıcı uyku apnesi, üst solunum yolundaki yumuşak dokuların gevşeyerek tıkanmaya yol açmasıyla ortaya çıkar. Bu tıkanmalar, yumuşak damak, küçük dil(uvula), bademcikler, boğazın yan duvarları, dil kökü ve epiglot adı verilen gırtlağın üst kısmına yerleşmiş kapak şeklindeki organlardan bir veya birkaçında oluşabilir.
Uykuda Kaslar gevşediğinde üst solunum yolundaki yumuşak dokular çökerek solunum yolunu daraltır ya da nefes alırken kapanır ve yeterli miktarda nefes alamazsınız. Bu kanınızdaki oksijen seviyesini düşürebilir.
Beyniniz, nefes alamayacağınızı anlar ve havayolunuzu tekrar açabilmeniz için sizi uykunuzdan uyandırır. Bu uyanış genellikle hatırlayamadığınız kadar kısa olur. Bilinç düzeyine ulaşmaz.
Horlama ve boğulma sesi çıkarabilir veya nefes nefese kalabilirsiniz. Bu durum her gece defalarca tekrar edebilir. Solunumdaki bu aksamalar ve kan oksijen düzeylerinin düşmesi derin ve huzurlu uyku evrelerini geçirmenizi önler. Bunun sonucunda sağlıklı uyku uyuyamazsınız ve gündüz saatlerinde kendinizi uykulu hissedersiniz.
Tıkayıcı uyku apneli hastalar uykularının kesildiğinin farkında olmayabilirler. Hatta bazı hastalar bütün gece iyi uyuduklarını düşünebilirler.
OBDTRÜKTİF UYKU APNESİNDE RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?
Erkek olmak (kadınlarda aşırı kilo alımı ve menopoz sonrası risk artmaktadır.)
Kilo alımı
Irk ve etnisite
İlerleyen yaş
Baş ve boyunun anatomik yapısı (küçük çene, büyük dil, büyük bademcikler, büyük geniz eti)
TIKAYICI UYKU APNESİ ŞİKAYETLERLE ANLAŞILABİLİR Mİ?
Kesin ayırıcı tanı uyku testi ve kulak burun boğaz muayenesi ile yapılabilir.
Fakat horlama ile birlikte tanıklı apne ve yorgun uyanma ve gündüz uykululuğu varsa büyük olasılıkla apne atakları da geçiriyorsunuz. Mutlaka bir polisomnografi yani uyku testi yaptımalısınız.
UYKU APNESİ TANISINDA HANGİ TESTLER YAPILIR?
Evde Uyku Çalışmaları:
Solunum, oksijen ve kalp ritmi moniterize edilerek kayıt edilir ve analiz yapılır.
Bu testler daha çok tarama ve takip amaçlı yapılır. Ayırıcı tanıda yeterli olmayabilir. Fakat uyku laboratuvarlarının sınırlı kapasiteleri ve yüksek maliyetli olmaları evde yapılan uyku çalışmalarından da yararlanmamızı gerekli kılmaktadır.
Uyku Laboratuvarında Uyku Çalışmaları:
Polisomnografi veye Uyku testi adı verilen bu incelemelerde, Solunum, kan oksijen seviyeleri, kalp ritmi, beyin dalgaları, göz hareketleri ve diğer ölçümler yapılır. Bazen video kayıtlarıda yapılabilir. Daha kapsamlı kayıt ve analizlerdir.
Ayırıcı tanı için yapılırlar. Daha güvenilir testlerdir.
UYKU TESTİ (POLİSOMNOGRAFİ) SONUCU DOĞRU VERİR Mİ?
Uyku testi kişinin uykusundan bir gecelik bir kesiti gözlemlememizi sağlar. Kesitsel bir test olduğu için özenli ve bazı noktalara dikkat edilerek yapılmalıdır. İyi bir uyku laboratuarında, deneyimli ve işini iyi bilen bir uyku teknisyeni tarafından, iyi bir alet kullanılarak, özenli bir şekilde yapılarak kaydedilmesi gereklidir. Polisomnografiyi raporlamayı bilen bir hekim, mümkünse bir uyku doktoru tarafından değerlendirilerek raporlanması çok önemlidir. Diğer türlü tanı koymaya yaramayan veya yanlış tanı koymaya neden olan uyku testleri ortaya çıkabiliyor.
Bu nedenle uyku testi yaptırırken dikkatli olunmalıdır.
UYKU APNESİ NEDEN TEDAVİ EDİLMELİDİR?
Uyku apnesinin yol açtığı sosyal, psikolojik ve sağlık üzerine olumsuz etkileri ve komplikasyomnlardan korunmak için en kısa zamanda ve en etkili biçimde tedavi edilmesi gerekir.
UYKU APNESİNİN TEDAVİSİNDE AMAÇLAR NELERDİR?
Horlamayı azaltmak veya yok etmek
Uyku kalitesini iyileştirmek
Apneleri kaldırarak diğer hastalık risklerini ortadan kaldırmak
Apneleri kaldırarak kan oksijen düzeylerinin düşmesini önlemek,
Gündüz uykululuğunu ortadan kaldırmak,
Gündüz uykululuğunun yarattığı risklerden korunmayı sağlamak ana amaçlardır.
HORLAMA VE UYKU APNESİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Uyku apnesi hastalığında her hasta farklıdır. Her hastanın hastalığının ve apnelerinin tipleri, hastalık düzeyi, hastaya etkileri, hastalığın sebepleri, tıkanma düzeyleri, tıkanma tipleri farklıdır. Yani hastalık değil hasta tedavi edilmelidir. O nedenle tedavide kişiye özel olmalıdır. Başarılı tedavide kilit nokta her hasta için doğru tedavi planını oluşturmaktır.
Başlıca tedavi yöntemleri aşağıdaki gibidir. Hastaya uygun doğru tedavi yöntemini veya yöntemlerini seçmek başarıyı ve hastanın iyiliğini getirir.
GENEL TEDAVİ YÖNTEMLERİ:
Kilo verme: Bazı hastalarda işe yarayabilmektedir. Mutlaka önerilir.Özellikle morbid obes olgularda bariatrik işlemler ve cerrahilerde önerilir.
Sırt üstü yatmaktan kaçınmak: Bazı hastalarda apneleri azaltabilir. Fakat kesin bir tedavi yöntemi değildir.
Yatmadan önce alkol ve sedatif denilen uyku getirici ilaçların kullanılmasından kaçınılmalıdır.
Ağız İçi Araçlar: hafif OSAS olgularında işe yarayabildikleri gösterilmiştir.
Uykuda Solunum Cihazı Tedavisi:
Apnelerde solunum durmasında Pozitif Hava Basıncı uygulayan cihazların kullanımı apneleri önleyip, kan oksijen düzeylerinin düşmesini önlemektedir.
PAP cihazlarının devamlı (CPAP), iki seviyeli (bilevel=BPAP) ve otomatik (automatic=AutoPAP) olarak hastaların ihtiyacı olan basınçları düzenleyen farklı tipleri vardır.
Solunum cihazları, hava kompresörü, tüp ve maskeden oluşur. Düşük basınçla apneleri kontrol altına alınabilen hastalarda maske yerine burun içine uygulanan konüllerde kullanılabilmektedir.
İlk tedavi seçeneği olarak önerilmektedir. Fakat düzenli kullanılmaz ve uyku konforunu sağlamazsa işe yaramaz, faydalı olmaz.
Bu cihazlar hastalığı kalıcı olarak tedavi etmezler. Sadece kanda oksijen düşmesini engelleyerek uykunun bölünmesini önler ve gündüz uykululuğuna engel olurlar. Diğer hastalıkların gelişmesine engel olabilirler.
Horlama ve uyku apne cerrahi tedavisi
Uyku apne cerrahisinde başarı, doğru hastaya, doğru cerrahi işleme veya işlemlere, doğru tehnihlerle uygulanmaya bağlıdır.
Kişiye özel yaklaşımlar ile en uygun tedavi yöntemini bulup uygulamak gereklidir. Herkese uygun tek bir yöntem yoktur.
Burun ameliyatları
Damak ameliyatları
Bademcik ameliyatı
Geniz eti ameliyatı
Dil köküne yönelik işlemler
Yüz- çene iskelet cerrahileri
Trakeotomi
Bariatrik ameliyatlar (zayıflama ameliyatları)
Çok seviyeli ameliyatlar (Robotik Cerrahi yardımlı)
Obstrüktif Oyku Apne sendromu tedavisinde tanımlanmış, halen kullanılan veya terk edilmiş pekçok farklı cerrahi teknik vardır. Cerrahlar deneyimli olsukları ve etkili buldukları kullanma eğilimindedir. Günümüzde Yeni tanımlanan ve en etkili yöntem olarak görülmekte olan Robotik çok seviyeli Uyku apne cerrahisi umut vadetmektedir.